Spaugstofan

Spaugstofan
Atriði úr Spaugstofunni árið 1991
Tegund	Sketsaþáttur
Leikarar	Karl Ágúst Úlfsson Pálmi Gestsson Sigurður Sigurjónsson Örn Árnason Randver Þorláksson (1989-2007) Erla Ruth Harðardóttir (1998-1999) Linda Ásgeirsdóttir (1998-1999)
Upprunaland	Ísland
Fjöldi þátta	472
Framleiðsla
Lengd þáttar	um 20 mínútur
Útsending
Upprunaleg sjónvarpsstöð	RÚV (1989-2010 og 2016) Stöð 2 (2010-2014)
Sýnt	1989 – 2016
Tenglar
IMDb tengill

Spaugstofan var grín-sjónvarpsþáttur sem var sýndur ýmist í Sjónvarpinu eða Stöð 2 með hléum frá 21. janúar 1989 til 23. janúar 2016. Þættirnir urðu 472 talsins. Þessir þættir gerðust á mestu leiti í fréttastofu lítillar sjónvarpsstöðvar sem hét Stöðin. Þátturinn var á dagskrá á laugardagskvöldum og gekk yfirleitt út á það að sýna atburði liðinnar viku í spaugilegu ljósi. Spaugstofuna skipuðu þeir Karl Ágúst Úlfsson, Pálmi Gestsson, Sigurður Sigurjónsson, Örn Árnason og Randver Þorláksson.

Saga Spaugstofunnar

Karl Ágúst, Örn og Pálmi kynnast í leiklistanámi og verða þar góðir vinir. Það er svo árið 1984 sem þeir þrír ásamt Karli Ágústi og Sigurði leika saman í Þjóðleikhúsinu í sýningu sem hét Skuggasveinn. Það má því segja að sú sýning hafi markað ákveðið upphaf að vinskap þeirra fimm.

En mun fleiri tala um Áramótaskaupið 1985 sem upphaf að Spaugstofunni. Það er Hrafn Gunnlaugsson dagskrárstjóri Sjónvarpsins sem biður Sigurð Sigurjónsson að leikstýra því skaupi. Sigurður fær með sér Örn, Ladda og Randver til að skrifa handritið. Það er svo Hrafn sem stingur uppá að Karl Ágúst verði með í handritsgerð. Mikil ánægja var meðal landsmanna á skaupinu og var sami hópur fenginn til að gera Skaupið 1986, en þá með Karl Ágúst sem leikstjóra. Þarna var kominn ákveðinn hópur grínista sem unnu vel saman, en þó vantaði ennþá Pálma.

Nafnið Spaugstofan varð til

Nafnið Spaugstofan kom þegar Örn og Pálmi voru í heimsókn hjá Ladda á skrifstofunni hans. Þá voru þeir að ræða að stofna umboðsstofu fyrir grínista á Íslandi. Þá hringir síminn og Örn svarar og segir "Spaugstofan góðan dag" vegna þess að allt hét eitthvað "...stofa". Til dæmis tannlæknastofa, arkitektastofa og svo framvegis.

Líf til einhvers

Árið 1986 framleiddu þeir Karl Ágúst, Sigurður, Randver, Örn og Laddi svo fjóra grínþætti fyrir Sjónvarpið og fengu þeir heitið Spaugstofan. Þeir voru svo sýndir snemma árið 1987. Fyrsti þátturinn hét Spaug til einhvers og var útúrsnúningur á sjónvarpsmynd sem hafði nýverið verið sýnd og hét Líf til einhvers. Hver þáttur átti svo að fá nýtt nafn en úr því varð aldrei og hétu allir þættirnir Spaug til einhvers. Þetta voru sketsaþættir með svokölluðu heilsársgríni, það er að segja að þeir voru ekki að gera grín að atburðum vikunnar heldur voru þetta brandarar sem hægt var að horfa á hvenær sem er. Þar voru til dæmis kómísk íþróttaatriði og atriði sem snérust útá útúrsnúning á orðum. Þeir tóku líka viðtöl úr fréttatímum sjónvarpsins og breyttu spurningunum þannig að svörin urðu kómísk. Einn fréttamaðurinn bað Spaugstofumenn vinsamlegast um að hætta að taka viðtöl úr samhengi með því að setja inn nýjar spurningar við svör fólks. Hann sagðist ekki lengur fá fólk í viðtöl því það var hrætt um að það sem það sagði yrði tekið úr samhengi í Spaugstofunni.

Stöð 2 keypti næstum þættina

Árið 1989 fara þeir félagar svo til Stöð 2 með hugmynd að sjónvarpsþætti. Þátturinn átti að heita Imbakassinn og þar mundu þeir gera grín að sjónvarpsdagskránni ásamt fréttum vikunnar. Dagskrárstjóri Stöðvar 2 var tilbúinn að kaupa þessa þætti en var ósáttur við nafnið Imbakassinn og biður þá um að finna betra nafn. Á þeim 5 mínútum sem Spaugstofumenn fékk til að finna nýtt nafn þá hættir dagskrárstjóri við að kaupa þættina því allt í einu voru ekki til peningar í þessa framleiðslu.

89 á Stöðinni

Nokkrum mánuðum seinna fara þeir með sömu hugmynd til Ríkissjónvarpsins og þar gera þeir samning upp á 4 þætti og fær þessi nýji sjónvarpsþáttur heitir 89 á Stöðinni, sem er útúrsnúningur á kvikmyndinni 79 á stöðinni. Laddi gat hinsvegar ekki verið með því hann var upptekinn í öðrum verkefnum en Pálmi Gestsson kom í hans stað. Síðar kom Laddi þó inn sem gestaleikari af og til.

Þannig byrjuðu hinir eiginlegu Spaugstofuþættir. Eftir miklar vinsældir fyrstu þáttana var ákveðið að halda áfram út vorið og urðu þættirnir þann vetur alls 16.

Þættirnir voru byggðir upp eins og að ný sjónvarpsstöð væri komin í loftið sem hét Stöðin og var í samkeppni við Ríkissjónvarpið og Stöð 2. Megnið af efni þessarar nýju sjónvarpsstöðvar var fréttatími en einnig voru þar auglýsingar, matreiðsluþáttur, barnaefni og margt fleira. Þessi nýja Sjónvarpsstöð þjáðist af miklum tæknilegum örðuleikum, reynsluleysis fréttamanna og fjárskorti.

Þennan fyrsta vetur kynntumst við mörgum persónum sem eru löngu orðnar klassískar svo sem Kristjáni Ólafssyni með þáttinn Nei! Neytendaþáttur, Boga og Örvari, fréttamönnunum Pétri Teitssyni, Erlendi Sigtryggssyni og alþýðumanninum Ragnari Reykás. Við fengum líka þætti á borð við Matargatið, Úr ljóðabókinni, Gummi Gúmm og Nýjustu græjur. Þennan fyrsta vetur var ekki mikið gert grín að stjórnmálamönnum, þótt eitthvað væri af því, en síðar meir urðu þættirnir frægir fyrir eftirhermur sínar á stjórnmálamönnum.

Síðasti þáttur vetrarins var sýndur 29. apríl og í honum var tilkynnt að sjónvarpsstöðin væri farin á hausin.

Stöðin endurreyst

28. október 1989 hófust aftur sýningar á 89 á stöðinni og hétu þeir það allt til áramóta en þá kölluðust þættirnir að sjálfsögðu 90 á stöðinni. Þennan vetur hófu nýir fréttamenn störf, til að mynda Ófeigur og Gunnlaugur Skarann. Nýir þættir voru Gönguhróflur, Litakassinn og Föndurhornið. Aðrar nýjar persónur voru til að mynda lögreglumennirnir Geir og Grani, Krummi bifvélavirki, bændurnir Magnús og Eyjólfur og Skæringur Friðjónsson sem kom fram sem sérfræðingur á ýmsum sviðum eða fulltrúi einhverjar stofnunar, svo sem fulltrúi borgarstjóra eða skattstjóra.

Árið 1990 fóru þeir með söngleik í Þjóðleikhúsinu sem nefndist "Örfá sæti laus". Þeir fimmmenningar voru höfundar verksins og leikstjóri var Egill Eðvarðsson. Ásamt Spaugstofumönnum voru leikarar Anna Kristín Arngrímsdóttir, Bessi Bjarnason, Jóhann Sigurðarson, Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir, Lilja Þórisdóttir, Rúrik Haraldsson, Steinn Ármann Magnússon, Tinna Gunnlaugsdóttir og Þórarinn Eyfjörð. Dansarar voru Ásta Henriksdóttir, Ásdís Magnúsdóttir, Helga Bernhard og Guðmunda H. Jóhannesdóttir.

Spaugstofan hélt svo göngu sinni áfram í sjónvarpinu næstu tvo vetra undir nafninu 91 á stöðinni og 92 á stöðinni. Haustið 1992 var Spaugstofan ekki á dagskrá Sjónvarpsins og leit út fyrir að Spaugstofan væri endanlega hætt. Sigurður, Örn, Pálmi og Laddi byrjuðu með nýjan þátt á Stöð 2 sem kallaðist Imbakassinn. Þeir voru á dagskrá Stöðvar 2 þar til vorið 1995.

Enn ein stöðin og tvær kærur

Það var svo 13. janúar 1996 sem Spaugstofan snéri aftur og hétu nú Enn ein stöðin. Í mars það ár var Ríkissjónvarpið kært af einum áhorfanda fyrir atriði úr Spaugstofunni og unglingaþættinum Ó. Í atriði Spaugstofunnar, sem sýndur var 24. febrúar, fer persónan Kristján Ólafsson í risavaxinn smokklíki og skríður í gegnum sköp á konu. Í þessu atriði var verið að gera grín að kynfræðslu sem var í ofangreindum unglingaþætti. Í viðtali við DV sagði ákærandi “Það er fráleitt að það sé verið að opinbera þessa yndislegu leyndardóma börnum frá fjögurra ára aldri og upp úr." Kæran var ekki rannsökuð en í framhaldi af því kom út þáttur Spaugstofunnar þar sem þeir gerðu stólpagrín að kærunni. Þátturinn hét Klámhundalíf og er einn af uppáhalds þáttum Karls Ágústs.

29. mars 1997, laugardaginn fyrir páska, kom út þáttur sem átti eftir að draga marga dilka á eftir sér. Þátturinn var með páskaþema og í honum lék Sigurður Sigurjónsson Jesú við ýmsar kómískar aðstæður. Sigurður bað þáverandi dagskrárstjóra innlendrar dagskrár um að horfa á þáttinn og spurði hvort þeir væru nokkuð að fara yfir strikið. Dagskrárstjóri sá enga ástæðu til að gera breytingar á þættinum. Þátturinn fór fyrir brjóstið á mörgum og Ólafur Skúlason, þáverandi biskup, sendir útvarpsráði og útvarpsstjóra bréf þar sem hann kvartaði yfir þættinum. Ríkislögreglustóri rannsakaði þáttinn og kallaði Spaugstofumenn í skýrslutöku. Lögmaður Sjónvarpsins ráðlagði þeim að hugleiða það í alvöru hvernig þeir ætluðu að rökstyðja að það sem þeir gerði væri ekki lögbrot. Dagblaðið Spegillinn var árið 1984 fundinn sekur fyrir guðlast og því ástæða fyrir að hafa ákveðnar áhyggjur. Á endanum var rannsókn hætt og engir eftirmálar á því. Sigurður Sigurjónsson fékk hinsvegar nokkur símtöl frá áhorfendum sem voru mjög reyðir. Það sat lengi í honum þessi símtöl. Seinna um vorið gerðu Spaugstofumenn þátt sem hét Gullna sviðið þar sem þeir gerðu grín að kærunni.

Stöðvarvík og nýtt blóð í hópinn

Haustið 1997 breyttist þátturinn töluvert og flutti sjónvarpsstöðin sig út á land og hétu þættirnir Stöðvarvík. Þessi breyting var ekki vinsæl og urðu þættir Stöðvarvíkur aðeins 10. Veturinn 1998 - 1999 var nýju blóði hleypt í spaugstofuhópinn þegar Erla Ruth Harðardóttir og Linda Ásgeirsdóttir gengu í lið með Spaugstofumönnum. Þær voru þó ekki nema þennan eina vetur í leikarahópnum. 1. maí 1999 kom svo út síðasti þáttur Enn einnar stöðvarinnar og leit allt út fyrir að Spaugstofan væri hætt fyrir fullt og allt.

Spaugstofan endurreyst aftur og fráhvarf Randvers

Haustið 2002 mætti Spaugstofan aftur og hét nú loks einfaldlega Spaugstofan. Haustið 2007 bárust svo þær fregnir að Randver yrði ekki með í Spaugstofunni þann veturinn. Þáverandi dagskrárstjóri Ríkissjónvarpsins vildi meiri gæði í þættina og krafðist þess að Randver mundi ekki vera lengur í hópnum og sá peningur sem mundi sparast færi í að vera með utanaðkomandi gestaleikara. Þessi afstaða hans var það afgerandi að ef ekki yrði við þessari kröfu mundi Spaugstofan ekki vera lengur á dagskrá. Þessu fylgdi mikil reiði meðal hinna Spaugstofumannana en einnig meðal almennings. Undirskriftasöfnun fór af stað með þá kröfu að Randver yrði ráðinn aftur í Spaugstofuna. Þessi undirskriftasöfnun bar ekki árangur.

Spaugstofan fer yfir á Stöð 2

17. apríl 2010 var síðasti þáttur Spaugstofunnar á Ríkissjónvarpinu. Fjárlög frá ríkissjóði til Sjónvarpsins hafði þær afleiðingar að skera þurfti verulega niður og var Spaustofan hluti af þeim niðurskurði. Um haustið sama ár hefur Spaugstofan göngu sína á Stöð 2 og er á dagskrá þar til ársins 2014.

Leikhús og allra síðasti þátturinn

Árið 2015 fór Spaugstofan á svið með sýninguna ‘’Yfir til þín’’. Árið 2015 voru sýndir þættirnir Þett er bara spaug... stofan, þar sem saga Spaugstofunnar var rakin í tíu þáttum.

23. janúar 2016 snéru Spaugstofumenn svo enn og aftur til RÚV með allra síðasti þátturinn sem bar heitið Andspyrnuhreyfingin. Í honum snéru Randver og Laddi aftur. Þetta var þáttur númer 472.

Covid hlaðvarp

Vegna útbreiðslu kórónuveirunnar ákvað Spaugstofan að byrja með hlaðvarpsþátt á RÚV á sunnudögum. Þættirnir byrjuðu 29. mars 2020 og hét Móðir menn í kví kví en þar var Randver með í för. Þættirnir urðu fimm talsins og sá síðasti kom út 26. apríl 2020.

Spaugstofumenn fengu heiðursverðlaun Eddunar árið 2020. Komu einnig fram saman í áramótaskaupinu árið 2022 og fyrir söfnun Grensásspítala haustið 2023.

Áhorf og verðlaun

Þættirnir voru mjög vinsælir allt frá upphafi. Áhorf var 40% árið 1998, 68% árið 2004 og í byrjun ársins 2010 meðan þættirnir voru ennþá á RÚV var áhorf 51%. Áhorf minnkaði niður í 14.1% í nóvember 2010 enda voru þættirnir komnir á Stöð 2 og í læstri dagskrá.

Árið 2003 var Spaugstofan tilnefnd til Edduverðlauna sem Sjónvarpsþáttur ársins. Hún vann svo tvisvarsinnum sem skemmtiþáttur ársins eða árið 2004 og 2011. Árið 2020 var Spaugstofan handhafi heiðursverðlauna Eddunar.

Persónur og atriði í þáttunum

Aðalgrein: Listi yfir persónur og atriði í Spaugstofunni

Spaugstofan var þekkt fyrir að gera grín að persónum í þjóðlífinu og þá sérstaklega stjórnmálamönnum. En þeir bjuggu einnig til sínar eigin persónur. Svo sem Kristján Ólafsson, Boga og Örvar, Núma, fréttamennina Pétur Teitsson og Ófeig svo ekki sé minnst á alþýðumanninn Ragnar Reykás. Sumar af þessum persónum eiga uppruna sinn fyrir tíma Spaugstofunnar og margar eignuðust líf langt fyrir utan þættina, svo sem í Áramótaskaupum, auglýsingum og leiksýningum.

Tengt efni

• Áramótaskaup
• Imbakassinn
• Harry og Heimir
• Spaugstofan (1987)

Tengill

• Vefsíða Spaugstofunnar Geymt 8 febrúar 2011 í Wayback Machine
• Umfjöllun Glatkistunnar um Spaugstofuna